Mắc khén (hạt sẻn) gia vị giúp sự tiêu hóa, trị giun sán
Còn gọi là hoa tiêu, hoa tiêu thích, sơn hổ tiêu thích, ba tiêu, sưng, hoàng lực, dã hoa tiêu, lưỡng diện châm, lưỡng phù chắm, xuyên tiêu.
Tên khoa học Canthoxylum nitidum DC. (Fagura piperita Lour.).
Thuộc họ Cam Rutaceae.
Hạt sen hay họa tiêu (Fructus Zanthoxyli) là quả phơi hay sấy khô của cây sưng hay cây hoàng lực.
Mô tả cây mắc khén (hạt sẻn)
Cây sưng có nhiều cành dài 1-2m, có thể dài tới 15m, đường kính thân có thể tới 15cm, cành màu đỏ nhạt, trên cành và cuống lá có những gai ngắn, det, quay về phía dưới. Lá kép lông chim lẻ, có 2 đến 3 đôi lá chét mọc đối. Mặt dưới và mặt trên của gân chính đều có gai, do đó đã có tên lưỡng diện châm (hai mặt có gai). Hoa mọc thành chùm hay trùm sim đơm (glomerule) riêng lẻ hay tập trung ở kẽ lá. Quả có 1 đến 5 mảnh vỏ, thường là 3 tụ họp ở quanh trục, mặt ngoài nhăn nheo, mặt trong nhắn. Mỗi vỏ cứng có một hạt cứng, đen bóng.
Phân bố, thu hái và chế biến cây mắc khén (hạt sẻn)
Mọc hoang khắp nơi ở nước ta, nhiều nhất tại các tỉnh miền núi như Phú Thọ, Lào Cai, Yên Bái, Bắc Cạn, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Cao Bằng, Hà Tĩnh, Nghệ An, Hòa Bình, Hà Tây. Còn mọc ở Trung Quốc (Hải Nam, Đài Loan, Quảng Đông. Quảng Tây).
Đến mùa thu, qua chín, hái cả cành về, cắt lấy quả phơi khô. Khi nhấm quả thấy vị đắng, nóng và thơm. Bề ngoài vị thuốc trông rất đặc biệt: Quả tách thành 3 mảnh cứng, trong mỗi mảnh có một hạt đen bóng, cứng. Nhấn hạt có mùi thơm như chanh.
Thành phần hóa học cây mắc khén (hạt sẻn)
Trong hạt có 1% tinh dầu, với thành phần chủ yếu là limonen (44%), geranial ( 12,14%), neral (10,95%), linalol (6,84%) (theo Nguyễn Xuân Estragola Dũng, PA Leclerq, Th. Nga, 1990).
Công dụng và liều dùng cây mắc khén (hạt sẻn)
Theo tài liệu cổ: Vị cay, tính ôn, có độc, vào 3 kinh phế, tỳ và thận. Có tác dụng tán hàn, trục thấp, ôn trung, trợ hỏa, sát hồi trùng. Hỗ trợ Chữa bụng lạnh đau, thổ tả, tẩy giun.
Chỉ mới dùng trong phạm vi nhân dân. Quả được dùng làm thuốc với tên hoa tiêu hay thục tiêu đem làm thuốc giúp sự tiêu hóa, trị giun sán, hỗ trợ chữa đau nhức răng có khi dùng pha nước cho thơm. Ngày dùng 3-5g dưới dạng thuốc sắc. Dùng ngoài không kẻ liều lượng.
Chú thích:
1.. Nhân dân ta còn dùng rễ cây này với tên hoàng lực hay rễ cây sưng hay huỳnh lực là thuốc hỗ trợ chữa sốt, thuốc ra mồ hôi, thuốc sốt rét kinh niên, thuốc tê thấp. Ngày dùng 4-8g dưới dạng thuốc sắc hay ngâm rượu.
Trong rễ một số cây sưng có ecberin.
2.. Ngoài việc nhập vị thuốc trên của ta, Trung Quốc còn dùng quả của nhiều cây khác cùng chi khác loài làm thuốc như sau:
a) Thiện tiêu-tiểu hoa tiêu là quả phơi khô củ cay Zanthoxylum schinifolium Sieb. et Zucc. Qu có 1-3 vỏ cứng. Trong quả có tinh dầu, trong tin dầu có 90% estragola C,H,O và becgaten.
Cùng một công dụng như hoa tiêu, ngoài ra có dùng hỗ trợ chữa ho, hen, làm gia vị thay hồ tiêu.
b) Xuyên tiêu hay hoa tiêu là quả phơi khô củ cây Zanthoxylum simulans Hance (Zanthoxylui bungei Planch.). Quả có một vỏ cứng, cùng một Công dụng.
Xem thêm: dây thìa canh
Nguồn: giáo sư tiến sĩ: Đỗ Tất Lợi
*Lưu ý: Hiệu quả của sản phẩm còn tùy thuộc vào cơ địa mỗi người*
Thông tin liên hệ:
CÔNG TY TNHH SX & TM DƯỢC LIỆU HÒA BÌNH
Địa chỉ: Thôn Om Làng – xã Cao Dương – huyện Lương Sơn – tỉnh Hòa Bình
Hotline: 0976 836 586
Email: congtyduoclieuhoabinh@gmail.com