Công dụng cách dùng cây ngũ bội tử
Còn gọi là bầu bí, mắc biết, bơ pột (Thái). Tên khoa học Galla sinensis.
Ngũ bội tử (galla sinensis) là những túi đặc biệt do nhộng của con sâu ngũ bội tử Schlechtendalia sinensis Bell gây ra trên những cuống lá và cành của cây muối hay cây diêm phu mc-Rhus semialata Murray (Rhus sinensis Mill.) thuộc họ Đào lộn hột Anacardiaceae.
Mô tả cây muối hay diêm phu mộc
Cây muối là một cây nhỏ cao từ 2 đến 8m. Lá mọc so le, kép dìa lẻ, gồm 7 đến 14 lá chét. Cuống lá chung có địa như cánh, trên có những lông ngắn màu vàng nâu nhạt. Lá chét không cuống, hình trứng, mép có răng cưa to, thò, dài 5-14cm, rộng 2,5-9cm. Cụm hoa hình chùy mọc ở đầu cành, dài 20-30cm. Hoa nhỏ, màu trắng sữa Quả hạch màu vàng cam đỏ, một hạt. Mùa hoa các tháng 8-9, mùa quả tháng 10. Khi cành non và cuống lá cây này bị một giống sâu đục thì sẽ xuất hiện những chỗ sùi lên hình dạng khác nhau dài từ 3 đến 6m, khi thì giống quả trắng nhỏ, khi thì lại có nhiều nhánh. Trên mặt có lông mịn, ngắn màu xám nhạt, có chỗ màu đỏ nâu. Khi bẻ ta thấy thành dày 1-2mm, cứng bóng như sừng. Trong có những lông nhỏ trắng như sợi len và mảnh con sâu. Những chỗ sùi này được gọi là bầu bí (tiếng kinh), mặc piệt (tiếng thổ Cao bằng).
Phân bố, thu hái và chế biến ngũ bội tử
Ở nước ta, ngũ bội từ chỉ mới có nhiều ở các tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn (Nước Hai, Nguyên Bình, Sóc Giang), Hà Giang (Quảng Ba). Lào Cai có một ít. Có thể một số vùng Tây Bắc gần biên giới Trung Việt cũng có.
Tại nhiều nước khác như Nhật Bản, Trung Quốc (Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam, Phúc Kiến vv…) cũng có. Vào khoảng tháng 5-6, con sâu ngữ bội tử (sau cái) từ những cây trung gian hay đến cây muối hay diêm phu TỘC, chích vào cành non và lá cây này, rồi đẻ trứng. Có thể do những chất kích thích thích tố đặc biệt của trứng và sâu non, những tế bào của cây phát triển đặc biệt, bất thường thành ngũ bội. Vào khoảng tháng 9, người ta hái về, hấp nước sôi từ 3 đến 5 phút để giết chết con sâu ở trong rồi phơi khô là được.
Trước đây hằng năm nước ta có thể sản xuất tới 30-40 tấn để xuất, nhưng sau chiến tranh, lượng sản xuất có giảm sút và chưa được phục hồi đúng mức.
Tác dụng dược lý ngũ bội tử
Tác dụng dược lý của ngũ bội tử chủ yếu do chất tanin. Tanin có tính chất làm tủa protit, tổ chức của da, niêm mạc, vết loét tiếp xúc với tanin sẽ tủa và đanh lại, tạo thành một lớp cũng làm máu đông lại, ngừng chảy, do đó có tác dụng cầm máu, tế bào của các hạch phân tiết cũng bị động và làm giảm sự bài tiết các dịch, niêm mạc được khô ráo. Đầu dây thần kinh cũng bị cứng lại, do đó hơi có tác dụng gây tê.
Tanin còn có tác dụng của Với các chất ancaloit, làm giảm sự hấp thu, do đó có thể dùng làm thuốc giải độc.
Công dụng và liều dùng ngũ bội tử
Theo tài liệu cổ, ngũ bội tử vị chua, tính bình, vào 3 kinh phế, thận và đại trường. Có tác dụng liễm phế, giáng hóa chì huyết, liễm hãn, sáp trường. Dùng hỗ trợ chữa phế hư sinh ho, lỵ lâu ngày lòi dom, nhiều mồ hôi, mụn nhọt.
Ngũ bội tử được dùng làm thuốc thu liễm trong bệnh đi ỉa lỏng, lỵ xuất huyết, hoàng đản, giải độc.
Còn là nguyên liệu chế tanin dùng thuộc da loại màu sáng, chế mực viết, nhuộm màu đen v,v…
Liều dùng: Ngày uống 0,5 đến 1g, dưới dạng thuốc sắc hay thuốc bột. Dung dịch 5-10% dùng súc miệng để hỗ trợ điều trị các vết loét trong miệng.
Đơn thuốc có ngũ bội tử
1.. Hỗ trợ Chữa đau bụng đi ỉa lỏng: Ngũ bội tử tán bột, thêm hồ vào, viên thành viên bằng hạt đậu xanh, ngày uống 15-20 viên, dùng nước pha bạc hà mà uống thuốc.
2.. Trẻ con đái dầm: Ngũ bội tử giã nhỏ. Thêm nước cho dính, đắp vào rốn.
3.. Trẻ con bị trớ: Ngũ bội tử 3g, một nửa để Sống, một nửa nướng chín, trích cam thảo 20g. Tất cả tán nhỏ. Mỗi lần dùng 2g bột này, dùng nước cơm hay nước cháo mà chiều thuốc.
Chú thích:
Một số nơi ở nước ta và Lào có loại cây gọi là son bút-Rhus semialata Roxb. var. roxburghii DC. cùng họ cũng hay bị một loại sau cánh mềm (chưa xác định được tên khoa học) gây trên cành non những loại ngũ bội nhỏ hơn, chỉ bằng quả nho, thường rất bằng nhau, lúc đầu có màu đỏ, sau đen. thành dày khoảng 0,5mm. Độ ẩm 16,00%, tỷ lệ tanin 5,75% ít thấy dùng.
Trong đông y hiện nay dùng cả ngũ bội nhập của Trung Quốc, cùng loại với ngũ bội tử của ta, cũng con sau đó và cũng sống trên một loài cây Rhus semialata Mill.
Trước đây, ta vẫn phải nhập loại ngũ bội tử của Thổ Nhĩ KỳGalla Turcia. Ngũ bội này do loài ong Cynips gallae tinctoriae Oliv. gây trên cành non của cây Quercus infectoria Oliv. thuộc họ Giỏ Fagaceae không thấy ở nước ta. Thành phần là Turkish galotanin chừng 50-70%, cấu tạo hóa học của nó là tetragaloylglucoza.
Xem thêm: Cây hoàng liên tác dụng an thần, trấn can, giải độc kinh phấn
Nguồn: giáo sư tiến sĩ: Đỗ Tất Lợi
*Lưu ý: Hiệu quả của sản phẩm còn tùy thuộc vào cơ địa mỗi người*
Thông tin liên hệ:
CÔNG TY TNHH SX & TM DƯỢC LIỆU HÒA BÌNH
Địa chỉ: Thôn Om Làng – xã Cao Dương – huyện Lương Sơn – tỉnh Hòa Bình
Hotline: 0976 836 586
Email: congtyduoclieuhoabinh@gmail.com