Cây tế tân tác dụng tán phong hàn, hành thuỷ khí
Tên khoa học Asarum sieboldii Miq. Thuộc họ Mộc thông Aristolochiaceae.
Tế tân (Herba Asari sieboldi) là toàn cây phơi hay sấy khô của cây tế tân. Tế là nhỏ, tân là cay vì vị thuốc có rẻ nhỏ, vị cay nên gọi là tế tân.
Ngoài cây tế tân nói trên (còn gọi là hoa tế tân) người ta còn dùng một cây khác với tên liệu tế tân (còn gọi là tế sâm) là toàn cây phơi hay sấy khô của cây liệu tế tân-Asaram heterotropoides F. Schum. var. mandshuricum (Maxim.) Kitag. cùng họ. Vị tể tận hiện còn phải nhập. Gần đây, ta có dùng một cây với tên tế tân nói là di thực của Trung Quốc, nhưng thực tế chưa đúng. Vị sau này có lá mép khía tai bèo Còn cây tê tân thật có lá mép nguyên.
Mô tả cây cây tế tân
Tể tân-Asarum sieboldii. Miq. là một loại cỏ nhỏ, cao chừng 12-24cm. Thân rễ dưới đất bò ngang, đầu thân rể có phân nhánh, Rẻ nhiều, nhỏ và dài về ở tay có mùi thơm. Lá mọc từ rẻ, gồm 2-3 lá, có cuống dài 5-18cm, thường là nhẵn hay hơi có lông, trên có rãnh chạy dọc, phiến lá hình tim dài 4-9cm, rộng 6-12cm, đầu nhọn, phía đáy là hình tim, mép nguyên, mặt dưới là có nhiều lông mịn, dài. Hoa mọc đơn độc từ rễ lên, cuống dài 3-5cm. Bao hoa chỉ gồm 1 vòng màu nâu đỏ nhạt, phía trên chia thành 3 cánh hình trứng rộng dài 10mm, đầu nhọn. Quả gần hình cầu.
Phân bố, thu hái và chế biến cây tế tân
Tế tân hiện nay hoàn toàn phải nhập. Tại Trung Quốc, tế tân, có ở Liêu Ninh, Hà Nam, Sơn Đông, Thiểm Tây, Triết Giang, Phúc Kiến. Vị liệu tế tân có ở Hắc Long Giang, Liêu Ninh. Theo Trung dược chỉ tập III, liệu tế tân sản lượng nhiều hơn, dùng trong nước và xuất khẩu, còn vị tể tấn (hoa tể tân) sản lượng ít hơn, vậy tế tân ta nhập phân nhiều là vị liệu tế tân Herba Asari heterotropoidis.
Vào tháng 5-6 đào toàn cây phơi trong mát, không nên phơi nắng, phân biệt liệu tế tân và hoa tế tân người ta dựa vào chiều dài của thân rễ và kích thước của đốt thân rễ. Liêu tả tân có thân rễ 1-4cm, đốt dài 2-3mm, đấu lá hơi nhọn, mặt trên và mặt dưới lá đều có lông
Hoa tế tân có thân rễ dài 3-8cm, đốt dài 1mm, đầu lá nhọn, mặt dưới lá chỉ có lông ở đường gân.
Tác dụng dược lý cây tế tân
Theo Lưu Mê Đạt Phu và Mộc Thôn Hùng Tứ Lang (1940, Hoà hán dược dụng thực vật, 347-348) tinh dầu tế tân trên ếch, chuột và thỏ lúc đầu gây hưng phấn, sau đó có hiện tượng mê, dần dần vận động hô hấp giảm, các phản xạ mất, cuối cùng chết do hô hấp tê liệt. Khi hô hấp đình chỉ, tim vẫn còn dập. .
Công dụng và liều dùng cây tế tân
Tế tân là một vị thuốc kinh nghiệm trong nhân dân. Tính chất của tế tân trong tài liệu cổ là vị cay, tính ôn, không độc, vào 4 kinh tâm, phế, can và thận. Có tác dụng tán phong hàn, hành thuỷ khí, thông khiếu. Dùng trong những trường hợp phong hàn, phong thấp, đầu nhức, họ khí đưa ngược lên, đau răng, ngạt mũi, bí mồ hôi, ứ huyết. Cũng theo sách cổ, phàm khí hư mà không ra mồ hôi, huyết hư sinh nhức đầu, âm hư mà họ thì không dùng được. Ngày dùng 1-4g.
Đơn thuốc có tế tân dùng trong đông y
Đau răng: Tế tân, thạch cao hai vị bằng nhau, mỗi vị 10g, ngâm vào 100ml rượu trong nửa ngày. Dùng rượu này ngậm: Khi mỏi miệng thì nhổ đi.
Hỗ trợ Chữa cảm lạnh: Tế tân 2g, bán hạ 2g, phục linh 2g, cát cánh 2g, quế chi 2g, cam thảo lg. nước 200ml sắc còn 100ml chia 3 lần uống trong ngày.
Lở mồm, lở lưỡi: Tế tân, hoàng liên 2 vị bằng nhau tán nhỏ bôi vào miệng, lưỡi, ngậm cho chảy dãi ra là khỏi.
Hôi miệng: Ngậm tế tân.
Chú thích:
Ngoài hai cây tế tân kể trên, đông y còn dùng một số cây Asarum khác cũng gọi là tế tân hay thổ tế tân.
Xem thêm: Cây đơn châu chấu hỗ trợ chữa bệnh ở cổ họng
Nguồn: giáo sư tiến sĩ: Đỗ Tất Lợi
*Lưu ý: Hiệu quả của sản phẩm còn tùy thuộc vào cơ địa mỗi người*
Thông tin liên hệ:
CÔNG TY TNHH SX & TM DƯỢC LIỆU HÒA BÌNH
Địa chỉ: Thôn Om Làng – xã Cao Dương – huyện Lương Sơn – tỉnh Hòa Bình
Hotline: 0976 836 586
Email: congtyduoclieuhoabinh@gmail.com