Cây ngưu bàng tán phong nhiệt thanh nhiệt giải độc
Còn gọi là đại đao, á thực, hắc phong tử, thử niệm tử.
Tên khoa học Arctium lappa L. Thuộc họ Cúc Asteraceae (Compositae). Cây ngưu bàng cho các vị thuốc sau đây:
Ngưu bàng tử, (Fructus Arctii-Fructus Bardanae), là quả chín phơi hay sấy khô của cây ngưu bàng.
Đông y thường dùng quả, tây y thường dùng rẻ với tên grande bardane.
Vì cây trông xấu xí, sần sùi, sắc sạm như da trầu (ngưu là trâu bò) do đó có tên này.
Mô tả cây ngưu bàng
Ngưu bàng là một cây sống hằng năm hay hai năm, cao chừng 1m đến 1,5m. Phía trên phần nhiều cành. Lá mọc thành hoa thị ở gốc và mọc so le ở trên thân. Lá to rộng, hình tim, đường kính tới 40-50cm, cuống lá dài, mặt dưới lá mang nhiều lông trắng. Cụm hoa hình đầu, mọc ở đầu cành, đường kính 2-4cm, Cánh hoa màu hơi tím. Quả bế, màu xám nâu, hơi cong. Mùa hoa tháng 6-7, mùa quả tháng 7-8.
Phân bố, thu hái và chế biến cây ngưu bàng
Cây ngưu bàng mới đi thực từ Trung Quốc sang ta từ năm 1959. Ngay tại Trung Quốc, nguồn cung cấp chủ yếu cũng do trồng mà có chứ rất ít thu thập ở những cây mọc hoang. Trong đợt điều tra dược liệu Lào Cai tháng 7-1967, đoàn điều tra đã thấy ở vùng cao huyện Bát Xát có cây ngưu bàng mọc hoang.
Vào các tháng 8-9, khí quả chín thì hái về, đập lấy quả phơi khô là được. Khi hái cân đeo găng cho khỏi bị gai ở quả đâm vào tay.
Nếu dùng rễ thì hái vào mùa xuân năm thứ hai, trước khi ra hoa, nếu không, rễ sẽ bị xơ nhiều và mất hết tác dụng. Hái quả chín vào tháng 8-9 thì cần gieo ngay, hạt mọc mới tốt, sau khi gieo 18 tháng, tức là mùa xuân năm sau, đào rễ về, rửa sạch, thái thành từng miếng dày 2cm, phơi hay sấy cho thật khô, mới khỏi mốc hỏng.
Công dụng và liều dùng cây ngưu bàng
Tây y dùng rễ ngưu bàng hái vào mùa xuân làm thuốc thông tiểu, ra mồ hôi, tẩy máu dùng trong các bệnh tê thấp, đau và sưng khớp, một số bệnh ngoài da (hắc lào, mặt có nhiều trứng cá, lở loét v, v. ..).
Còn dùng cho người bị đường tiện (đái ra đường) vì người ta cho rằng cao rẽ ngưu bàng có tác dụng hạ glucoza trong máu, dùng cuống và thân cây làm thức ăn có tác dụng tăng lượng glycogen trong gan. Còn có tác dụng hỗ trợ chữa mụn nhọt. Hoạt chất chưa rõ. Ngày dùng 3 lần, mỗi lần 0,60g cao thuốc ổn định. Có thể dùng bột ổn định. Uống luôn trong 3 ngày. Đông y thường và chỉ dùng quả (gọi nhầm là hạt) để hỗ trợ chữa cảm cúm, thông tiểu và hỗ trợ chữa sốt, hỗ trợ chữa sưng vú, cổ họng sưng đau, viêm phổi, viêm tại. Đối với mụn nhọt đang nung mủ, hoặc tràng nhạc thì có tác dụng chống vỡ và khỏi. Đối với bệnh sởi đầu cũng có tác dụng làm cho chóng khỏi.
Ngày dùng 6-10g dưới dạng thuốc sắc, dùng riêng hay phối hợp với các vị khác.
Theo tài liệu cổ ngưu bàng có vị cay, đắng, tính hành, vào 2 kinh phế và vị. Có tác dụng tán phong nhiệt, thanh nhiệt giải độc; tuyên phế, thấu chẳn. Dùng hỗ trợ chữa ngoại cảm biểu chứng, ma chẩn, (đậu sởi), vị thấu (không thấu), phong chẩn, yết hầu sưng đau, ung thũng. Những người tỳ vị hư hàn, ia lỏng không dùng được.
Nhân dân châu âu còn dùng lá non và thân, có khi dùng cả rẽ đem giã nhỏ rồi đắp vào nơi rắn độc, sâu bọ, ong, muỗi và rết cắn, có lẽ do tác dụng của các men oxydaza có nhiều trong lá và thân.
Đơn thuốc có ngưu bàng tử
Hỗ trợ Chữa đậu chân mọc trong cổ họng:
Ngưu bàng tử 8g, cát cánh 6g, cam thảo 3g. Sắc uống trong ngày.
Hỗ trợ Chữa cảm mạo, thủy thũng, chân tay phù:
Ngưu bàng tử 80g sao vàng. Ngày uống 8g bột này, chia làm 3 lần uống; dùng nước nóng chiều thuốc.
Hỗ trợ Chữa trẻ con lên đậu mọc không thuận, nóng sốt, cổ họng tác:
Ngưu bàng (sao) 5g, kinh giới tuệ lg, cam thảo 2g, nước 200ml. Sắc còn 50ml cho uống. Nếu đậu mọc rồi vẫn uống được. Nếu đại tiện lợi chớ dùng.
Bài thuốc hỗ trợ chữa phù thận cấp tính:
Ngưu bàng tử 6g (nửa sao, nửa sống), phù bình (sao khô) 6g. Tất cả tán nhỏ. Ngày uống 3 lần, mỗi lần uống 5g, dùng nước nóng chiều thuốc (kinh nghiệm của Diệp Quyết Tuyển).
Nguồn: giáo sư tiến sĩ: Đỗ Tất Lợi
Xem thêm: Cây qua lâu nhân thanh nhiệt, hoá đờm, nhuận phế
*Lưu ý: Hiệu quả của sản phẩm còn tùy thuộc vào cơ địa mỗi người*
Thông tin liên hệ:
CÔNG TY TNHH SX & TM DƯỢC LIỆU HÒA BÌNH
Địa chỉ: Thôn Om Làng – xã Cao Dương – huyện Lương Sơn – tỉnh Hòa Bình
Hotline: 0976 836 586
Email: congtyduoclieuhoabinh@gmail.com